ابتدای سخن لازم به یادآوری ست که سخن از دین در اینجا نه محکومیت آن است و نه کوششی در رد آن.
هدف ما فقط دادن اطلاعات است و بس.
اینکه کمی در مورد ادیان اطلاعاتی هر چند مختصر داشته باشیم بسی بهتر از آن است که در بی اطلاعی باشیم.
مردم ایران مسلمان هستند دلیل نمی شود که خرده بر مردم دیگر جهان گرفته شود که دین دیگری دارند چرا که این گفته قابل پذیرش است که دین حاصل مرزها و مکان جغرافیایی ست و میراثی از پدرانمان است.
امیدوارم این مهم را درک کرده و این کوتاه سخن را بر ما خورده نگیرید و به صرف مطالعه به آن نگاه شود و اندکی در این باره اندیشه شود.
سپاس از شما خوبان
هفته پیش به مقوله دین نگاهی انداختیم و از جهات گوناگون مورد بررسی قرار دادیم.
دین را از نظر جامعه شناسی تعریف کردیم و آن را در گذر تاریخ نگاهی انداختیم.
گفتیم که:
با پیشرفت دانش ، معلوم شده است که درباره هیچ یک از پدیده هاى جهان نمى توان تعریف کاملى ارائه داد.
بعضى موضوعات آسانتر و بعضى دشوارتر تعریف مى شوند. یکى از موضوعاتى که به سختى تعریف مى شوند، دین است . علت این امر تنوع بسیار زیاد ادیان در جوامع بشرى است .
برخى گفته اند دین به معناى اعتقاد به یک امر قدسى است و برخى آن را ایمان به موجودات روحانى دانسته اند.
گروهى دیگر گفته اند دین عبارت است از ایمان به یک یا چند نیروى فوق بشرى که شایسته اطاعت و عبادت هستند.
رویکرد جامعه شناسان به مبحث دین رویکردى علمى است . علوم در گذشته به ماوراءالطبیعه وابسته بودند و همین وابستگى موجب پدید آمدن رشته هایى مانند علوم غریبه و مانع پدید آمدن رشته هایى چون جامعه شناسى مى شد.
به نظر جامعه شناسان ، دین ، دست کم در مراحل نخستین خود، سخت به جادوى ابتدایى مى ماند؛ به این معنا که جادوگر و دیندار، هر دو مى کوشند تا با تدبیرى هستى را بر سر مهر آورند و آسایش خود را تامین کنند.
پس هر دو ندا در مى دهند و از نیروهاى مطلوب خود یارى مى جویند؛ با این تفاوت که اولى نیروهاى یارى رسان و راحت بخش را در طبیعت مى داند، ولى دومى آنها را در ماوراى طبیعت مى جوید. تفاوت دیگر اینکه اولى براى دست یافتن به نیروهاى دور دست غیر طبیعى ، راهى جز تضرع نمى یابد.
ادیان را مى توان از جنبه هاى گوناگون دسته بندى کرد:
ادیان ابتدایى (مانند آنچه میان اقوام ابتدایى دیده مى شود)، ادیان قدیم (مانند آیینهاى منقرض شده خاورمیانه ) و ادیان پیشرفته (مانند ادیان بزرگ کنونى ).
ادیان ساده (مانند آنیمیسم ، توتیسم و فتیشیسم )، ادیان فلسفى (مانند هندوئیسم ، بودیسم و آیین کنفوسیوس ) و ادیان وحیانى (مانند زردشتى گرى ، یهودیت ، مسیحیت و اسلام ).
و دسته بندی های دیگر که از نظر گذراندیم.
هفته پیش تعدادی از ادیان ساده و ابتدایی و ادیان باستانی را مورد بررسی قرار دادیم.
و این هفته ادیان سامی را نگاهی مختصر می اندازیم.
یهودیان مانند اعراب و آشوریان ، از نژاد سامى هستند. زبان ، ادبیات ، فرهنگ ، آداب ، رسوم و اعتقادات این اقوام چنان به یکدیگر نزدیک است که دانشمندان معتقد شده اند اصل آنها به یک جا مى رسد.
یهودیت دین، فلسفه و روش زندگی قوم یهود می‌باشد. یهودیت، نخستین دین ابراهیمی و نیز به عقیده بسیاری، نخستین دین سازمان یافتهً یکتاپرست به شمار می‌رود.
یعقوب ۱۲ پسر داشت که یوسف و بنیامین دو پسر مومن او بودند . بنی اسرائیل یعنی قوم یعقوب به مصر رفتند . و در آنجا ساکن شدند.
به گفته منابع دینی فرعون مصر خواب می بیند که پسری از بنی اسرائیل او را از بین خواهد برد بنابر آن دستو قتل کودکان پسر بنی اسرائیل را می دهد . مادر موسی از ترس کشته شدن موسی بچه را در صندوق می گذارد و به آب می سپارد . مریم خواهر موسی صندوق را دنبال می کند تا اینکه صندوق به کنار قصر فرعون از آب گرفته می شود و نام موشه ( موسی ) از آب گرفته شده بر او می گذارد .
روزی قصد بازگشت می کند . خانواده خود را بر می دارد و به راه می افتد . در راه در سرما گرفتار می شود . نوری می بیند به سمت نور حرکت می کند . در آتش صدای خدا را می شنود . و به پیمبری برگزیده می شود.
و سرانجام ماموریت پیدا می کند تا قوم یهود را از دست فرعون نجات دهد .
( توجه داشته باشید که هیچ کدام از اینها سندیت تاریخی ندارند, تنها از منابع دینی و کتب مذهبی برداشت شده اند )
وى با معجزاتى عازم مصر شد و مقرر گردید هارون به وى کمک کند.
به گفته تورات ، خداى متعال به موسى قدرت داد تا به اعجاز، عصاى خود و برادرش را به اژدها تبدیل کند و نیز از دست خود نور سفیدى ساطع نماید. فرعون جمعى از جادوگران را گرد آورد تا با موسى مسابقه بدهند. اژدهاى مزبور تمامى آلات و ادوات آنان را بلعید و آنان دانستند که کار آن حضرت جادو نیست . به فرموده قرآن آنان بدون ترسى از فرعون به موسى ایمان آوردند. پس از این معجزات چند عذاب بر مصریان فرود آمد و هر بار فرعون قول مى داد بنى اسرائیل را مرخص کند، اما به قول خود عمل نمى کرد. تورات ده نوع عذاب را برشمارد:
۱. تبدیل شدن آبهاى مصریان به خون ؛
۲. زیاد شدن قورباغه میان آنها؛
۳. زیاد شدن پشه ؛
۴. زیاد شدن مگس ؛
۵. مرگ حیوانات مصریان بر اثر وبا؛
۶. مبتلا شدن مصریان و چارپایان آنان به دمل ؛
۷. فرود آمدن تگرگ بر آنان و تلف شدن مقدار زیادى از حیوانات و مزارع ؛
۸. زیاد شدن ملخ ؛
۹. تاریک شدن مساکن مصریان تا سه روز؛
۱۰. هلاک شدن نخست زادگان انسان و حیوان همه مصریان حتى نخست زاده خود فرعون .
هنگامى که سه ماه از خروج بنى اسرائیل از مصر گذشته بود، موسى ماءموریت یافت براى گفتگو با خداوند به بالاى طور سینا (یعنى کوه سینا) برود. وى در آنجا دو لوح دریافت کرد که فرمانهاى خداوند بر آنها نقش بسته بود. قرآن کریم از ((ابواح )) به صیغه جمع نام مى برد، (اعراف : 145). از جمله آن فرمانها ده حکم بسیار مهم است که به ده فرمان معروف شده است :
4. منبع سفر تثنیه D (که منبعى ویژه است ).
یکى از قدیمى ترین و معروفترین نقدهاى تورات و کتاب مقدس را دانشمند و فیلسوف هلندى باروخ (بندیکت ) اسپینوزا 8 (1632-1677) در کتابى به نام رساله اى در الهیات و سیاست (به زبان لاتینى ) انجام داده است .
اسپینوزا در کتاب خود با ذکر دلیلهایى اثبات مى کند که براى بررسى اعتبار کتاب مقدس باید به شواهد تاریخى و انتقادى آن پرداخت و متاءسف است که پیشینیان این شناخت را متروک داشته اند و یا اگر چیزى در باب آن نگاشته اند از دسترس ما به دور مانده است . وى مى افزاید اکنون ما در شرایطى زیست مى کنیم که مسائلى تعصب آمیز به نام دین معروف شده است و مردم براى عقل در اعتقادات خود سهمى قائل نیستند. از این رو من با نومیدى نسبى پاى در این راه مى نهم و در نخستین گام به بررسى نویسندگان کتاب مقدس (و قبل از همه به مؤ لف اسفار پنجگانه تورات ) مى پردازم :
تقریبا همه (اهل کتاب ) معتقدند که موسى تورات را تاءلیف کرده است ، به گونه اى که فرقه فریسیان از یهود در تاءکید بر این عقیده ، مخالف آن را مرتد دانسته اند. به همین دلیل ابن عزرا که دانشمندى نسبتا آزاد اندیش بود، براى اظهار نظر خویش در این باب جراءت نکرد و تنها با اشاراتى مبهم ، اشتباه بودن این اعتقاد عمومى را متذکر شد. اما من بدون ترس و واهمه پرده ابهام را از روى سخنان ابن عزرا برخواهم داشت و حقیقت را براى همه آفتابى خواهم کرد.
عهد عتیق نامى است که مسیحیان در مقابل عهد جدید به کتاب یهودیان داده اند. مسیحیان به هر دو عهد عقیده دارند. عهد عتیق به زبان عبرى و اندکى از آن به زبان کلدانى نوشته شده است . این دو زبان مانند عربى از زبانهاى سامى هستند. کتاب تورات در آغاز عهد عتیق قرار دارد.
این نسخه تفاوتهایى با اصل عبرى دارد و از همه مهمتر آنکه بخشها اپوکریفا ۸ یعنى پوشیده ، نام دارد و از قدیم الایام مورد شک بوده است ، اما مسیحیان معمولا آن را مى پذیرفته اند. حدود پنج قرن پیش ، در جریان نهضت اصلاح دین ، اعتبار این قسمتها مورد سوءظن جدى مسیحیان پروتستان واقع شد.
۹- برتر بودن موسی
۱۰- آسمانی بودن تورات
۱۱- عدم جواز نسخ احکام
۱۲- آمدن مسیحای موعود
۱۳- قیامت و جاودانگی نفس انسان
نام خاص خدا در دین یهود یهوه یعنى باشنده (موجود) است . این نام بسیار احترام دارد و بر زبان آوردن آن حتى از طریق قرائت تورات حرام است . بر اثر این تحریم ، کسى تلفظ حقیقى آن را نمى داند و گاهى در کتابهاى علمى مغرب زمین ، از باب احتیاط آن را بدون حرکت (YHWH) ثبت مى کنند.
اما گروهى از محققان برآنند که تلفظ حقیقى آن یهوه است . هنگامى که معبد سلیمان بر پا بود، بالاترین مقام مذهبى یهود حق داشت سالى یک بار در روز عاشوراى تقویم یهودى (دهم ماه تشرى ، در اوایل پاییز)، در قدس الاقداس آن معبد، نام یهوه را بر زبان آورد و دعا کند. هنگام تلاوت تورات نام مزبور به ادوناى به معناى آقاى من تبدیل مى شود و حرکات همین کلمه را روى آن مى گذارند؛ از این رو، گاهى آن را یهوه ضبط کرده اند.
یکى دیگر از نامهاى خدا اهیه اشر اهیه است به معناى هستم آنچه هستم . این نام در سفر خروج 3:14 و در برخى ادعیه اسلامى (مانند دعاى شب عرفه ) آمده است و بر اثر نسخه بردارى افراد کم اطلاع ، به آهیا شراهیا تبدیل گردیده است .
یهودیان ازدواج با غیر یهودی را حرام می دانند .
تکالیف دینی از ۱۳ سالگی شروع می شود
زبیح غیر یهود را نمی خورند . گوشت برخی حیوانات از جمله خوک را نمی خورند . حداقل باید دوبار به اورشلیم بروند و دو هفته در آنجا بمانند .پس از بازگشت یهود از بابل ، جامعه دینى نظام تازه اى یافت و معابدى ساخته شد که بعدا کنیسه (synagogue) نامیده شد.این معابد مانند سایر معبدها معمارى خاصى داشتند و در آنها قربانگاه و اماکن ویژه دیگرى وجود داشت . هم اکنون نیز معبد یهودیان کنیسه نامیده مى شود.
اى اسرائیل بشنو یهوه خداى ما یهوه واحد است. پس یهوه خداى خود را به تمامى جان و تمامى قوت خود محبت نما.
در تورات تقریبا ذکرى از قیامت نیست (مگر یکى دو اشاره مبهم ، مثلا تثنیه ۸:۱۶). از نظرات تورات (لاویان باب ۲۶ و تثنیه باب ۲۸ ) دیندارى و بى دینى در جلب نعمتهاى این جهان و سلب آنها تاءثیر مستقیم و قطعى دارند. از سوى دیگر، کتاب تلمود از قیامت بسیار سخن گفته است .
یکى از باورهاى اصیل یهودیت که به تصور پژوهشگران ، از بیگانگان گرفته شده ، اعتقاد به رستاخیز مردگان است . این اعتقاد با آرمان مسیحایى گره خورده و چیزى مانند اعتقاد به رجعت را پدید آورده است .
معتقدند ایلیا به آسمان رفته و روزی ظهور خواهد کرد .
یهود عیدهایى دارند از این قرار:
۱. روز شنبه
۲. عید اول ماه
۳. سال هفتم یا سال انفکاک
۴. سال یوبیل
۵. عید فصح
۶. عید هفته ها
۷. عید اول سال
۸. یوم کیپور
۹. عید سایبانها
۱۰. عید گشایش
۱۱. عید قرعه ها
یهودیت شامل مجموعه گسترده‌ای از دیدگاه‌های مذهبی، تشریفات، شاخه‌ها، و متون مذهبی می‌باشد. امروز اکثر یهودیان پیرو سه شاخه ارتدوکس، لیبرال، و محافظه‌کار می‌باشند و اقلیتی هم پیرو بازسازی‌خواهی، قراییم و یهودیت اومانیستی هستند؛ از لحاظ دیدگاه‌های مذهبی این شاخه‌ها بسیار متفاوت هستند.
در حالی که یهودیان ارتدوکس باور به وحی تورات از طرف خدا، پیروی سخت از قوانین مذهبی، و ظهور مسیحای موعود دارند، یهودیان لیبرال دارای باور به زندگی مدرن، استقلال شخصی، آزاداندیشی هستند. به باور یهودیان مذهبی، یهودیت، پیمان خدا با بنی اسرائیل است.
پیروان یهودیت در بسیاری از کشورهای جهان ساکن هستند. جمعیت یهودیان جهان ۱۳٬۷۴۶٬۱۰۰ نفر، معادل حدود ۰٫۱۹٪ جمعیت جهان می‌باشد.
حدود ۶٫۱ میلیون نفر ساکن اسرائیل و ۵٬۲۷۵٬۰۰۰ (۶٫۸ میلیون کل) نفر ساکن ایالات متحده آمریکا و ۱٫۵ میلیون نفر دراروپا، و مابقی دراقیانوسیه، قاره آمریکا و آفریقا ساکنند.
بسیاری از قوانین مدنی و اصول و اخلاق اندیشه‌های سکولار غرب از جنبه‌ها و دیدگاه‌های یهودیت که مبنای مسیحیت بوده‌است منشأ می‌گیرند
مسیحیت
دین مسیحیت یک آیین یکتاپرستانه تثلیثی است که بر آموزه‌ها و سخنان (پولس) استوار گشته‌است. آموزه‌هایی چون تثلیث، مرگ خداوند به عنوان کفاره گناهان، تعمید آب و روح القدس از باورهای بنیادین این آیین هستند. مسیحیت با داشتن ۲٫۲ میلیارد پیرو بزرگترین دین جهان از دید شمار پیروان است.
حضرت عیسى در نقطه اى ازجهان متولد شد که به تازگى زیر سلطه رومیان درآمده بود و فلسطین یکى از آخرین سرزمینهایى بود که به دست رومیان تسخیر شد. به نقل متى و لوقا، عیسى در بیت لحم زاده شد. این شهر در هشت کیلومترى اورشلیم واقع شده است.
در جهان چند مجموعه دینى یافت مى شود؛ مثلا ادیان ابراهیمى یک مجموعه و ادیان هند و چین مجموعه دیگرى یا تشکیل مى دهند. هر دینى که متاءخر است ، ادعا مى کند که ظهور آن در ادیان قبلى مجموعه خودش پیشگویى شده است . از این رو، مسیحیان از گذشته هاى دور در تلاش بوده اند پیشگویى ظهور حضرت عیسى (ع ) را در عهد عتیق یعنى کتاب یهودیان پیدا کنند. از آنجا که در هیچ جاى کتاب عهد عتیق نام عیسى بن مریم (ع ) نیامده است ، مسیحیان براى نیل به این مقصود دست به تاویلاتى زده اند تا پیشگوییهاى دیگرى را که در آن کتاب یافت مى شود، به آن حضرت ربط دهند. این شیوه در انجیل متى فراوان است و به همین دلیل ، گفته مى شود که انجیل متى براى ارشاد یهودیان نوشته شده است .
با مطالعه اناجیل به آسانى مى توان دریافت که حضرت عیسى (ع ) یک فرد انقلابى بوده و براى پیروز کردن ستمدیدگان بر ستمکاران تلاش مى کرده است .
مسیحیان به نشانه مصلوب شدن عیسى مسیح در راه گناهان بشر نشان صلیبى به گردن مى آویزند. حضرت عیسى بارها به تاءکید گفته است که پیرو واقعى او کسى است که صلیب خود را بردارد وبه دنبال او برود.
نام دوازده رسول حضرت عیسى (ع ) در اناجیل (متى 10:2-4؛ مرقس 3:16-19؛ لوقا 6:14-16؛ اعمال رسولان 1:13) از این قرار است .
1. شمعون (پطرس )؛
2. اندریاس (برادر پطرس )؛
3. یعقوب (پسر زجبدى )؛
4. یوحنا (برادر یعقوب )؛
5. فیلیپس ؛
6. برتولما؛
7. توما؛
8. متى ؛
9. یعقوب (پسر حلفى )؛
10. تدى (به گفته لوقا: یهودا برادر یعقوب )؛
11. شمعون غیور؛
12. یهوداى اسخریوطى .
به گفته اناجیل ، همان طور که عیسى پیشگویى کرده بود، همه رسولان در مورد او لغزش خوردند و هنگام دستگیرى وى ، او را رها کردند و گریختند.
به اعتقاد مسیحیان ، مسیح به صلیب کشیده شده است و روز جمعه مرده و روز یکشنبه زنده شده و به آسمان رفته است .
عیسى پطرس را به جانشینى خود برگزیده بود، رسول دیگرى به نام ((پولس ))عملا موقعیت بهترى پیدا کرد و معمار مسیحیت کنونى شد. نام این شخص در آغاز، ((شاؤ ول ))بود که از نامهاى عبرى است و تلفظ یونانى آن ((ستولس ))مى شود .او پس از قبول مسیحیت ، نام خود با به ((پولس )) تغییر داد که ترجمه یونانى واژه ((شاؤ ول ))و به معناى ((کوچک ))است .
وى با آنکه یک یهود متعصب بود، تابعیت رومى داشت و پس از رفتن حضرت عیسى (ع )، به آزار مسیحیان مشغول بود تا اینکه مدعى شد هنگامى که براى دستگیرى برخى مسیحیان از شهر قدس به دمشق مى رفته است ، نور عیسى را در راه دیده و به دستور او مسیحى شده است (اعمال رسولان 9: 1 - 31).
پولس با شور و نشاط فراوان به تبلیغ مسیحیت آغاز کرد و در این راه بسیار رنج کشید. او که مدعى رسالت از جانب حضرت مسیح بود، به مناطق مختلف سفر کرد و مسیحیت را به اطراف دریاى مدیترانه گسترش داد. رساله هایى نیز به تازه مسیحیان آن مناطق نوشت و به آنان رهنمود داد. برخى از این رساله ها در کتاب عهد جدید گرد آمده است .
اندیشه هاى تازه پولس میان رسولان تنش مى آفرید و درگیریهاى وى با پطرس و سایر رسولان ، در کتاب اعمال رسولان و رساله هاى خود او منعکس شده است . وى مى نویسد: ((اما چون پطرس به انطاکیه آمد، او را روبرو مخالفت نمودم ؛ زیرا که مستوجب ملامت بود.))(رساله به غلاطیان 2: 11).
مجمع کتابهاى عهد عتیق و عهد جدید ۶۶ کتاب است : عهد عتیق ۳۹ کتاب است که به بخش یهودیت مربوطند و عهد جدید ۲۷ کتاب است که از نظر موضوع به چهار بخش تقسیم مى شوند:
۱. اناجیل ؛
۲. اعمال رسولان ؛
۳. نامه هاى رسولان ؛
۴. مکاشفه .
گروه زیادى از یاران و پیروان عیسى به نوشتن سیره آن حضرت اقدام کردند و نوشته هایى به وجود آوردند که بعداانجیل خوانده شد. اندک اندک چهار انجیل از این انجیلها رسمیت یافت و اناجیل دیگر متروک شد.
نویسندگان انجیل اول و انجیل چهارم از حورایون و نویسندگان دو انجیل دیگر از حورایون حواریون معرفى مى شوند.
میان سه انجیل اول هماهنگى وجود دارد و به این دلیل آنها را اناجیل همنوا مى نامند.
این بخش مشتمل بر ۴ انجیل است :
۱. انجیل متى (سیره و مواعظ مسیح با اشاره به پیشگوییهاى عهد عتیق )؛
۲. انجیل مرقس (قدیمترین و کوتاهترین کتاب سیره و مواعظ مسیح )؛
۳. انجیل لوقا (سیره و مواعظ مسیح با تکیه بر جزئیات )؛
۴. انجیل یوحنا( متاءخرترین کتاب سیره و مواعظ مسیح با تاءکید بر مافوق بشر بودن او).
سه خدایی بودن در آیین مسیح از آیین هندو وارد این دین شده است .
تَثلیث یا سه‌گانه‌باوری (به انگلیسی: Trinity) یکی از اعتقادات بنیادین مسیحیت است که بر اساس آن خدای یگانه در سه شخص خدای پدر، خدای پسر (که در عیسی مسیح تجسم پیدا کرد) و خدای روح‌القدس می‌باشند. این سه، ذات یکسانی داشته ولی از هم متمایز می‌باشند.
مورّخین عموماً توافق نظر دارند که کتاب مقدس هیچ جا آشکارا تثلیث را بیان نکرده‌است.
نوشته‌های به دست رسیده از قدیمیترین الهیدانان مسیحیان نشان دهنده تأکید زیاد آنان روی ذات خدایی عیسی می‌باشد. سؤالی که برای این الهیدانان پیش آمده بود و به موضوع مناظرات بین این الهیدانان تبدیل شده بود، این بود که چگونه می‌توان هم عیسی را خدا حساب آورد و هم به واحد بودن خدا اعتقاد داشت؟
در قرن دوم میلادی ترتولیان برای اولین بار از کلمه trinitas (شکل لاتین trinity)، استفاده کرده و ماهیت خدا را بشکل ذات واحدی که از سه شخص تشکیل شده توصیف کرد (اگر چه ترتولیان اولین کسی بود که از کلمه تثلیث استفاده کرد ولی الهیدانان دیگری مانند ایرنیوس هم توضیحات مشابهی ارایه کرده بود.).
اریگن پس از او نیز تأکید بر واحد بودن خدای متعال (که خالق جهان است)، پسر (که رهایی بخش بشر بوده) که با خدا هم ازل بود و روح‌القدس (که تطهیرکننده بشر است) کرد.
مسیحیان با استناد به برخی از آیات کتاب مقدس چنین اعتقاد دارند که خدا، در عهد جدید (و همچنین عتیق) خود را یک خدای واحد در سه شخص معرفی کرده‌است، که بعداً در قرن دوم میلادی این آموزه تثلیث نام گرفت.
به اعتقاد مسیحیان و محققان اناجیل همنوا چند دهه بیش از انجیل یوحنا نوشته شده اند. انجیل یوحنا قریب سال ۱۰۰ م . نوشته شده است ، یعنى ۳۰ سال بعد از مرگ پولس ، زمانى که افکار وى مسلط بوده است .
دوره ۷۰ سال نخستین سده میلادی خدمت عیسی از سال ۳۰ میلادی در آن گنجانده شده‌است. پس از به صلیب کشیده‌شدن عیسی در سال ۳۳ میلادی بدست پنطیوس پیلاطس حواریون وی از جمله پطرس، پولس و یوحنا به مژده و گسترش این دین پرداختند. از جمله آثاری که در این زمانه به‌نگارش درآمده‌اند انجیل‌های متی، مرقس، لوقا و یوحنا و رساله‌های حواریون هستند که در روزگار دفاعیات مسیحی (۱۵۰–۴۰۰ میلادی) به صورت یک گروه و با فرنام عهد جدید گردآوری شدند. این گِردایه با نام انجیل نیز شناخته می‌شود.
نخستین و اصلى ترین آیین که براى همه ضرورت دارد، تعمید است . انسان با تعمید به جامعه مسیحیت وارد مى شود و رسالت دائمى کلیسا را بر عهده مى گیرد. این رسالت عبارت است از گواهى دادن به کارهاى نجات بخش خدا به وسیله عیسى . به عقیده هر مسیحى ، تعمید وسیله اى است که خدا با آن همه آثار زندگى و مرگ عیسى را عطا مى کند.
عامل در رشد و گسترش دین مؤ ثر است : یکى تحمل فشار و آزار و دیگرى تبلیغ . دین هنگامى مى میرد که وانهاده شود.
مسیحیان حدود ۳۰۰ سال رنج کشیدند، آزار دیدند و شهیدان فراوانى تقدیم کردند. شالوده این دین در همین ۳۰۰سال نهاده شد و دعوت اقوام مختلف در این مدت ، کامیابیهاى را همراه داشت . افزایش شمار مسیحیان در امپراطورى روم موجب شد که این دین در نیمه اول قرن چهارم در آن سرزمین رسمیت پیدا کند و بر اثر عامل دیگر یعنى تبلیغ ، به بخش وسیعى از جهان آن روز گسترش یابد.
برخى ادیان مانند تبلیغ ندارند و افزایش پیروان را کمال نمى شمارند. ادیانى مانند اسلام و مسیحیت براى مساءله تبلیغ اهمیت زیادى قائلند. هیاءتهاى تبلیغى مسیحیت از روزگار قدیم به سراسر جهان رفته و پدیدآمدن استعمار و تهاجم فرهنگى ، مسیحیت در مشرق زمین گسترش یافته است .
با مسیحى شدن قسطنطنى قیصر روم در آغاز قرن چهارم میلادى ، اندک اندک کلیسا نیرو گرفت و دخالت در سیاست را آغاز کرد و این دخالت رو به افزایش نهاد. در سال ۸۰۰ م . پاپ رهبر مسیحیان تاج شارلمانى پادشاه فرانسه را بر سر او گذاشت و با این کار امپراطورى مقدس روم را بنیاد نهاد. از این زمان ، دخالت صریح روحانیون مسیحى در سیاست شروع شد. جنگهاى صلیبى و محکمه تفتیش در این دوره بود و این دخالتها سال ۱۸۰۶ رسما ادامه یافت .
یکى از ناگوارترین حوادث چند قرن اخیر این است که هرگاه دانشمندان و اندیشمندان مغرب زمین قدمى به سوى ترقى و پیشرفت برداشتند، فریاد اعتراض ارباب کلیسا بلند شد. این رفتار ناپسند چهره دین را تیره کرد و مردم را وادار ساخت که بر کلیسا بشورند.
بر اثر دخالتهاى نارواى کلیسا در امور سیاسى و اجتماعى مردم ، دانشمندان و اندیشمندان مغرب زمین به این نتیجه رسیدند که دخالت دین در سیاست تنها به نفع پدران روحانى است و عامه مردم از آن زیان مى بینند. مردم نیز که از فشارهاى کلیسا ناراضى بودند، این اندیشه را پسندیدند و پس از سالها مبارزه فکرى و مسلحانه توانستند خود را از قید کلیسا برهانند.
مسیحیت مانند هر دین دیگر، فرقه هاى متعددى دارد که برخى از آنها باستانى و برخى نسبتا تازه هستند، همچنین برخى از آنها پیروان بسیار و برخى دیگر پیروان اندک دارند.
مسیحیان فرقه را کلیسا مى نامند. در مسیحیت سه فرقه بزرگ و تعدادى فرقه کوچک وجود دارد. تفاوت بعضى از فرقه ها (مانند کاتولیک و ارتدوکس ) با یکدیگر بسیار کم است ، ولى برخى از آنها(مانند کاتولیک و پروتستان ) با هم بسیار تفاوت دارند. هنگام بررسى اصلاح دین با برخى از فرقه هاى مسیحیت آشنا شدیم . اینک به سه فرقه یا کلیساى بزرگ مسیحیت اشاره مى کنیم :
کلیساى کاتولیک
این فرقه بسیار قدیم است و تاریخ آن به عصر حواریون ، یعنى حدود ۲۰۰۰ سال پیش مى رسد.
از آغاز نشر دعوت رسولان حضرت عیسى تدریجا پنج کانون بزرگ مسیحیت در اورشلیم ، اسکندریه ، انطاکیه ، قسطنطنیه و رم به وجود آمد.
کلیسای کاتولیک با بیش از یک میلیارد و نیم نفر پیرو در سرتاسر جهان، بزرگترین شاخه از کلیسای مسیحی محسوب می‌شود. در راس این کلیسا اسقف رم قرار دارد که با نام پاپ (POPE یعنى پدر) شناخته می‌شود.
کلیساى ارتدوکس
اُرْتُدُکْسْ یا ارتدوکس از ریشه یونانی اُرْتُدُکْسُس (orthodoxos) گرفته شده که به معنی «صاحبِ عقیدهِ درست» است. این واژه در تعریف باورهای دینی به اصول اعتقادی درست و پیروان آن اطلاق می‌شود.
این فرقه قریب هزار سال پیش پدید آمد و از نظر عقیدتى با فرقه کاتولیک اختلاف چندانى ندارد. ارتدوکسها رهبرى واحد را قبول ندارند و مى گویند اسقف رم (پاپ ) مى تواند یکى از چند رهبر دینى باشد. کلیساى ارتدوکس علاوه بر پاتریک نشین قدیمى (قسطنطنیه ، اسکندریه ، انطاکیه و اورشلیم )، چهار پاتریک نشین هاى جدید روسیه ، صربستان ، رومانى ، بلغارستان و گرجستان را نیز در بر مى گیرد؛ همچنین کلیساهاى قبرس ، یونان ، جمهورى چک ، جمهورى اسلواکى ، لهستان و آلبانى ارتدوکس هستند.
مسیحیان ارمنى نیز از نظر عقیدتى ارتدوکس به شمار مى روند. ارمنستان نخستین سرزمینى است که مسیحیت را به عنوان دین رسمى خود پذیرفت و آن هنگامى بود که پادشاه این سرزمین ، به نام تیرداد دوم در سال 301، به دعوت گریگورى نوربخش ، مسیحى شد.
کلیساهاى پروتستان
پروتستان شاخه‌ای از مسیحیت است که مبانی آن نخستین بار توسط مارتین لوتر مطرح شد. پروتستانها امروزه بیشتر در شمال اروپا و آمریکای شمالی سکونت دارند. واژه انگلیسی پروتستان به معنی معترض و مخالف سرسخت است.
از حدود پانصد سال پیش تا کنون فرقه هاى پروتستان بى شمارى در مسیحیت پدید آمده اند. پروتستانها به رهبرى متمرکز عقیده ندارند و براى روحانیت مسیحى ارزش چندانى قائل نیستند. پروتستانها بسیارى از اعتقادات فرقه هاى دیگر را رد مى کنند و نوعى مسیحیت پیراسته را مى پذیرند. و پیروان آن از کلیسای کاتولیک روم یا ارتدکس شرقی پیروی نمی‌کنند.
جامعه مسیحیت در آغاز باور داشت که عیسى به زودى با شکوه تمام باز مى گردد و به این دلیل آن جامعه بى صبرانه منتظر روز پایانى بود. انتظار مذکور و شوق بازگشت مسیح در بخشهاى قدیمتر عهد جدید مانند رساله اول و دوم به تسالونیکیان منعکس شده است ؛ ولى رساله هاى متاءخرتر مانند رساله اول و دوم به تیموتاؤ س ، رساله به تیطس و رساله هاى پطرس به تشکیل جامعه و زندگى مسیحى در این جهان اهتمام ورزیده اند.
با آنکه اکثریت مسیحیان با گذشت زمان دانستند که بازگشت مسیح نزدیک نیست ، اقلیتى از آنان بر این عقیده باقى ماندند که وى به زودى مى آید. ایشان مطالب کتاب مکاشفه یوحنا پیرامون جنگ بین خیر و شر را تفسیر لفظى مى کردند و به این علت در انتظار بازگشت نزدیک عیسى به سر مى بردند تا وى بیاید و حکومتى هزار ساله ایجاد کند، حکومتى که به روز داورى پایان خواهد یافت .
خدا
مفهوم خدا یا تعریف خدا در ادیان، مذاهب و مکاتب مختلف، متفاوت است. این مفاهیم می‌توانند بسته به میزان انتزاع یا انضمام یا بر پایه اصول هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی متفاوت باشند.
بین خدا و دین رابطه مستقیمی برقرار نیست و افرادی بی‌دین هستند که هم‌زمان با بی‌دینی به خدا معتقدند به این افراد دئیست گفته می‌شود. همچنین ادیانی وجود دارند که پیروانشان معتقد به وجود خدا نیستند، بودیسم و بسیاری از ادیان آسیای شرقی از این گونه هستند.
اگر فردی به خدا اعتقاد نداشته باشد به او بی خدا یا خدانشناس می‌گویند و اگر کسی به وجود خدا معتقد باشد او را خداباور یا خداشناس می‌خوانند. البته بین اعتقاد به توحید یا وحدانیت خداوند (یکتاپرستی) و اعتقاد به وجود خداوند (خداپرستی) تفاوت وجود دارد.
به کسانی که به آفریننده و موجودی برتر باور ندارند، خداناباور (آتئیست) گفته می‌شود.
در باور دسته دیگری از دینها از جمله هندوئیسم خدایان زیادی وجود دارند. این خدایان یا ایزدان معمولاً نمادهای جنبه‌های گوناگون جهان برتر و ماوراءالطبیعه هستند. به این‌گونه دینها، دین‌های چندخدا گفته می‌شود.
دئیست‌ها خدایی را باور دارند که جهان را خلق کرده اما پس از خلق آن نابود شده یا اگر همچنان وجود دارد، در آن دخالت نمی‌کند.
اینک به خدایان مختلف در گذشته نگاهی می اندازیم:
پرستش آفتاب در مناطق مختلف جهان سابقه اى دیرینه دارد و در مواردى از قرآن مجید (از جمله در سوره نمل ، آیه 24) به آن اشاره شده است . به راستى در میان تمام خدایانى که در کنار آفریدگار پرستیده مى شدند، هیچ یک از آنها برکات بى پایان خورشید را نداشت . در مصر قدیم براى ساعات مختلف روز، خدایانى که نماینده خورشید بودند، قرار داده شد: مثلا خداى بامداد خپرع، خداى نیمروز رع و خداى شامگاهان اتوم بود.
همچنین سوسکى که سرگین گردان نامیده مى شود، نماینده خورشید در روى زمین به شمار مى رفت . مصریان قدیم آن حشره را بسیار مقدس مى دانستند و تصویر او را در طلسمات و بر سینه و پیشانى مجسمه پادشاهان ترسیم مى کردند و از آن برکت و نیکبختى مى خواستند.
پرستش پادشاهان در گذشته بسیار رواج داشت و آخرین نمونه آن در مورد امپراطور ژاپن بود که به خواست خود وى در سال 1946 لغو شد. هم اکنون برخى از فرمانروایان مانند پادشاه تایلند مقدارى از آن سنت را حفظ کرده اند.
فرعونهاى مصر (مانند امپراطورهاى ژاپن ) خدایانى از نسل آفتاب به شمار مى رفتند و پرستش آنان به این عنوان بود.
در حفاریهایى که در اماکن مختلف عراق صورت گرفته ، مجسمه خدایان بى شمارى از زیر خاک بیرون آمده و به موزه هاى جهان منتقل شده است . این خدایان صورت تکامل یافته آنیمیسم ابتدایى بوده اند.
بابل نیز تحول و تکامل دین از فتیشیسم تا اعتقاد به خدایان را تجربه کرد. این سیر تقیریبا چهار هزار سال طول کشید و در پایان خدایانى که نماینده ارواح ماه و خورشید و سیارات بودند، در شهرهاى مختلف مورد پرستش قرار گرفتند. مردوخ در بیشتر زمانها برترین خدا بود.
میان خدایان بى شمار بابلیان ، شش خدا معروف تر شدند که در دو دسته سه تایى (تثلیث ) مورد پرستش بودند. تثلیث اول از آنو (خداى آسمان )، انلیل (خداى فضا و جنگ ) و ائا (خداى آب ) و تثلیث دوم از شمش (خداى آفتاب )، سین (خداى ماه ) و ایشتار (خداى مؤ نث ) تشکیل شده بود.
این خدایان همسرانى داشتند و در زمانى خداى مؤ نث ایشتار به عنوان الهه بارورى بسیار مورد توجه قرار گرفت . شوهر ایشتار تموز نامیده مى شد.
هنگام اوج تمدن بابل خداى بزرگى به نام مردوخ مطرح شد که تصویر او را همه جا رسم مى کردند. سایر خدایان بابل زیر دست مردوخ به شمار مى رفتند.
هنگامى که بابل به دست قوم شمالى آشور سقوط کرد، مردوخ جاى خود را به خداى آشوریان به نام آسور داد و تصویر او را همه جا ترسیم کردند. بار دیگر بابلیان بر آشوریان پیروز شدند و مردوخ را به منزلت پیشین خود برگرداندند و با سقوط بابل به دست کورش ، آهور مزدا جاى مردوخ را گرفت .
یونانیان قدیم نیز به خدایان نرینه و مادینه معتقد بودند. بزرگترین خداى ایشان زئوس بود که گاهى وى را زئوس پاتروس یعنى زئوس پدر مى نامیدند. این خدا نزد هندوان باستان دیوس پیتار و نزد رومیان قدیم ژوپیتر خوانده مى شد. مجموعه خدایان مورد پرستش ایشان معمولا با خدایان آریایى قدیم مشترک بود. برخى خدایان یونان عبارت بودند از:
آپولو(خداى آفتاب )؛
پوزیدن (خداى دریا)؛
هستیا(خداى مؤ نث و مادر خانواده )؛
دمیتر (خداى مؤ نث ، مادر کشاورزى و غلات )؛
هرمس (خداى حکمت )؛
آرس (خداى جنگ ).
رومیان نیز خدایان بى شمارى داشتند که نام برخى از آنها از این قرار است : ژوپیتر، جانوس ، مارس ، وستا، نپتون ، ولکان ، ونوس ، آپولو، مینروا، هرکول .
ژوپیتر معادل زئوس یونانیان و به معناى زئوس پدر است . وى خداى نور و رعد و برق و صاعقه بود. روزهایى که ماه به شکل بدر مى شد، به پرستش او اختصاص داشت .
مراسم دینى رومیان عبارت بود از پرستش امپراطور و تقدیم قربانى و برگزارى جشنهایى براى خدایان .
هندوان به عده بى شمارى از خدایان آسمانى و زمینى با اسما و صفات عجیب و غریب معتقدند و به آنها کرنش مى کنند و براى هر یک بتخانه هاى با شکوهى مى سازند. این خدایان با هم خویشاوندى سببى و نسبى دارند و ویژگیهاى جسمى و روحى هر یک به تفصیل و با ذکر جزئیات در کتب مقدس و فرهنگ دینى هندوان آمده است .
اعتقاد به جلوه گرى خدایان به شکل انسان و حیوان در ادوار مختلف ، نیز بسیار جلب نظر مى کند دسته بندى خدایان در ارتباط با طبقات اجتماعى نیز معهود است . برخى از معروف ترین خدایان هندو عبارتند از:
اگنى (Agni) یعنى آتش ؛
وارونا (Varuna) یعنى آسمان ؛
ایشوار (Isvara) یعنى قادر متعال ؛
رودرا (Rurdra) یعنى وحشتناک ؛
راما (Rama) یعنى دلپذیر؛
کریشنا (Krishna) یعنى آبى پر رنگ ؛
یاما (Yama) یعنى ارابه ران معادل جم در آیین زردشت ) که خداى حاکم بر ارواح مردگان است .
اشوین (Asvin) یعنى اسب سوار عنوان دو تن از فرشتگان آیین هندو است . هندوان معتقدند که این پزشکان آسمانى براى انسان تندرستى ، نیکبختى و دارایى به ارمغان مى آورند.
پرستندگان بت مؤ مث زشت و بد ترکیب کالى (Kali) به معناى سیاه معتقدند هدایاى ویژه این بت را باید از طریق راهزنى به دست آورد و تقدیم بتخانه کرد. البته باید توجه داشت که معمولا بتان را بسیار زیبا مى سازند تا آنجا که بت در شعر فارسى کنایه از محبوب زیبا است .
.